☑️ گردشگری فرهنگی چیست | انواع توریسم فرهنگی

تعاریف زیادی از گردشگری فرهنگی وجود دارد که تقریباً همه آن‌ها به یک چیز مشترک اشاره می‌کنند؛ تجربه و آشنایی با جنبه‌های فرهنگی، تاریخی و هنری مقاصد. بر اساس تعریف سازمان جهانی گردشگری (UNWTO) در بیست‌ و دومین اجلاس خود در سال ۲۰۱۷، گردشگری فرهنگی یا Cultural Tourism نوعی فعالیت گردشگری است که در آن انگیزه اصلی بازدید‌کننده کشف، یادگیری، تجربه و مصرف جاذبه‌ها یا محصولات فرهنگی ملموس و ناملموس در مقاصد گردشگری است. محصولات و جاذبه‌های فرهنگی مجموعه‌ای از ویژگی‌های مادی، معنوی و عاطفی یک جامعه است و هنر و معماری، میراث تاریخی و فرهنگی، ادبیات، موسیقی، صنایع خلاق، فرهنگ‌ زنده و سبک زندگی و ارزش‌ها و باور‌های آن را شامل می‌شود.

حالا که با تعریف گردشگری فرهنگی آشنا شدیم، بد نیست ویژگی‌های گردشگران فرهنگی هم بشناسیم. آیا شما خودتان را گردشگر فرهنگی می‌دانید؟ آیا بازدید از موزه‌ها یا بناهای تاریخی شما را به یک گردشگر فرهنگی تبدیل می‌کند؟ اکثر ما به‌طور کلی به مسائل فرهنگی مقاصدی که به آن سفر می‌کنیم، علاقه‌مند هستیم و معمولاً از جاذبه‌های فرهنگی و تاریخی آن مقصد، به‌عنوان بخشی از سفرمان دیدن می‌کنیم. بنابراین آشنایی با فرهنگ، بخشی از سفر ما است؛ اما مقصدمان را بر اساس تجربیات فرهنگی خاصی انتخاب نمی‌کنیم. این فرق اساسی میان ما و گردشگران فرهنگی است. گردشگران فرهنگی با هدف و انگیزه‌ فرهنگی سفر می‌کنند؛ یعنی گردشگری فرهنگی هدف اصلی آن‌ها برای سفر کردن است و علاقه‌مندند که تجربیات فرهنگی بسیار عمیقی داشته باشند.

می‌خواهید از اهمیت گردشگری فرهنگی بدانید؟ بیایید به آمارهای بین‌المللی نگاهی بیندازیم: براساس گزارش سازمان جهانی گردشگری در سال ۲۰۱۸، گردشگری فرهنگی نزدیک به نیمی از کل صنعت گردشگری جهان (حدود ۴۰ درصد) را در برمی‌گیرد. این نوع از گردشگری، به‌سرعت در حال توسعه است و بخش‌ بزرگی از جاذبه‌های گردشگری مانند میراث، اماکن مذهبی، صنایع دستی، هنر‌های نمایشی، غذا، جشنواره‌ها و رویداد‌های ویژه را شامل می‌شود. بسیاری از کشور‌ها از میراث ملموس و ناملموس و فرهنگ معاصر در گردشگری فرهنگی برای رشد اقتصادی و توسعه پایدار مقاصد خود استفاده می‌کنند؛ اقدامی که باعث ایجاد شغل، بازسازی مناطق روستایی و شهری و حفاظت از میراث طبیعی و فرهنگی می‌شود. گردشگری فرهنگی یکی از ستون‌های اصلی اشتغال در سطح جهان است و توسط بسیاری از کشور‌ها به‌عنوان اولویت اصلی ایجاد اشتغال برای جوانان در نظر گرفته می‌شود. براساس بررسی‌های شورای جهانی سفر و گردشگری (WTTC) قبل از همه‌گیری کرونا، صنعت گردشگری حدود ۱۰.۳ درصد از کل مشاغل جهان (حدود ۳۳۰ میلیون) را در بر می‌گرفت و گردشگری فرهنگی سهم قابل توجهی از اشتغال گردشگری را با تولید ۴۰ درصد از کل درآمد گردشگری جهان به خود اختصاص می‌داد.

هدف اصلی گردشگری فرهنگی در بسیاری از کشور‌ها، تضمین توسعه پایدار اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به‌همراه حفاظت و ارتقا فعال منابع فرهنگی است. این هدف مهم از طریق افزایش عرضه، تنوع، کیفیت و فروش خدمات گردشگری فرهنگی مناسب میسر می‌شود. اهمیت حفاظت از میراث فرهنگی مقاصد و انتقال آن به نسل‌های آینده تا حدی است که شورای بین‌المللی ابنیه و محوطه‌ها (International Council on Monuments and Sites) منشوری را با نام «منشور بین‌المللی گردشگری فرهنگی» در سال ۱۹۹۹ تنظیم کرد و در آن از دولت‌ها و همه سازمان‌‌های مرتبط خواست تا در جهت ارتقا گردشگری فرهنگی، حفظ میراث و نشان‌دادن اهمیت آن به نسل‌های آینده و بازدیدکنندگان تلاش کنند. در آخرین نسخه به‌روز‌رسانی این منشور در سال ۲۰۲۱، ایکوموس از دولت‌ها و سازمان‌های دست‌اندرکار می‌خواهد تا با هدایت درست میراث فرهنگی و مدیریت گردشگری در مسیر اهداف توسعه پایدار و سیاست‌های اقلیمی سازمان ملل حرکت کنند؛ عاملی که به توسعه گردشگری فرهنگی نیز کمک خواهد کرد.

در صنعت گردشگری امروز، رویداد‌ها و جشنواره‌های فرهنگی نقش مهمی در ساختار و تقویت گردشگری فرهنگی دارند. رویداد‌ها و جشنواره‌های فرهنگی موضوعات مختلفی مانند موسیقی و سایر هنر‌های زیبا، غذا، فیلم، تاریخ، مذهب و غیره را پوشش می‌دهند. برگزاری این رویداد‌ها علاوه بر توسعه مقاصد، باعث شناخت بیشتر مردم محلی یا ساکنان منطقه نیز می‌شود.

طبق تعریف UNWTO، گردشگری شهری (Urban tourism) یا (City tourism) نوعی از فعالیت‌های گردشگری است که در فضا‌های شهری با ویژگی‌های طبیعی غیر وابسته به اقتصاد کشاورزی انجام می‌شود. مسافران در مقاصد شهری با طیف وسیعی از تجربیات و محصولات فرهنگی، معماری، اجتماعی و طبیعی رو‌به‌رو می‌شوند. کارشناسان سازمان جهانی گردشگری باور دارند که گردشگری ذاتاً به چگونگی توسعه یک شهر و فراهم‌کردن شرایط زندگی بهتر برای ساکنین و بازدیدکنندگان آن مرتبط است؛ درنتیجه گردشگری شهری یک نیروی محرکه اصلی برای توسعه شهر‌ها و کشور‌ها است.

سازمان جهانی گردشگری (UNWTO)، گردشگری روستایی (Rural Tourism) را اینطور معرفی می‌کند: «گردشگری روستایی نوعی از فعالیت گردشگری است که در آن بازدیدکنندگان طیف وسیعی از محصولات و فعالیت‌های مرتبط با طبیعت، کشاورزی، سبک زندگی و فرهنگ روستایی، ماهی‌گیری را تجربه می‌کنند.» از آنجایی که گردشگری روستایی به عنوان یکی دیگر از انواع گردشگری فرهنگی، مکمل سایر فعالیت‌های اقتصادی است و سهم‌ به‌سزایی در تولید ناخالص داخلی و ایجاد اشتغال دارد؛ از پتانسیل بالایی برای رشد اقتصاد محلی و تغییرات اجتماعی جوامع برخوردار است.

اگرچه تعریف دقیقی از گردشگری هنری، این شاخه محبوب گردشگری فرهنگی وجود ندارد؛ اما بسیاری از محققان و کارشناسان گردشگری هنری را این‌طور تعریف کرده‌اند: «گردشگری هنری نوعی از گردشگری است که هدف اصلی سفر در آن بازدید از نمایشگاه‌ها و رویداد‌های هنری و آشنایی با هنر‌ اصیل یک منطقه در گالری‌ها، کارگاه‌ها، استودیو‌ها و مکان‌ها تاریخی است.» گردشگری هنری شامل هنر‌های زیبا، موسیقی، ادبیات، فیلم و معماری می‌شود.

وب‌سایت شبکه گردشگری خلاق، گردشگری خلاق (Creative Tourism) را نسل جدیدی از گردشگری می‌‌داند که در آن‌ گردشگران و افراد محلی در ایجاد یک محصول گردشگری با یکدیگر همکاری و مشارکت می‌کنند. انگیزه اصلی در گردشگری خلاق، مشارکت فعال آن‌ها در زندگی فرهنگی و ایجاد فرهنگ به‌ همراه جوامع محلی است. گردشگری عکاسی، هنر و صنایع‌ دستی، خلق آثار ادبی، اجرا و پرفورمنس و … از زیرمجموعه‌های گردشگری خلاق به شمار می‌‌آید.

گردشگری قومی (Ethnic Tourism) به عنوان یکی از انواع گردشگری فرهنگی، به سفر‌هایی گفته می‌‌شود که گردشگران در آن به‌دنبال هویت، ریشه، خاستگاه و ارز‌ش‌ها آن منطقه هستند. در این گردشگری، انگیزه اصلی گردشگران ارتباط واقعی و صمیمی با افرادی است که پیشینه قومی یا فرهنگی آن‌ها متفاوت با خود گردشگر است. بازدید از روستاهای قومی، خانه‌های بومی و پارک‌های موضوعی، شرکت در رویداد‌ها و جشنواره‌های قومی یا تماشای رقص‌ها و مراسم سنتی، از نمونه فعالیت‌های گردشگری در این‌گونه سفر‌ها است.

سازمان جهانی گردشگری، گردشگری مذهبی (Religious Tourism) را یک نیروی محرک برای گردهمایی افراد با پیشنه‌های مختلف تحت یک هدف مشترک یعنی ستایش و حفاظت از میراث ملموس و ناملموس دینی معرفی می‌کند. گردشگری مذهبی یکی از قدیمی‌ترین انواع گردشگری است و «دین» انگیزه اصلی گردشگران در سفر‌های مذهبی است. بازدید از اماکن مذهبی و بناهای تاریخی، شرکت در مراسم‌های مذهبی و آموزش‌های معنوی چند نمونه از فعالیت‌های مهمی است که در این نوع از گردشگری انجام می‌شود.

وقتی صحبت از محصولات گردشگری فرهنگی می‌شود، معمولاً تصاویری از صنایع دستی مقاصد در ذهن ما نقش می‌بندد؛ اما محصولات گردشگری فرهنگی تنها کالاهایی که می‌بینیم نیست. از نظر صاحب‌نظران و محققان، محصولات گردشگری فرهنگی هر چیزی است که نیاز‌ها و خواسته‌ها فرهنگی گردشگران را پاسخ دهد. به همین دلیل عنصر اصلی محصولات گردشگری فرهنگی را جاذبه‌های فرهنگی تشکیل می‌دهند. این جاذبه‌های فرهنگی می‌توانند مکان‌ها و مناطق باستانی، بناهای تاریخی، پارک‌های ملی یا حتی آشپزی، عکاسی، رویداد‌ها، نمایشگاه‌ها و جشنواره‌های هنری و موسیقی باشند.

چه به‌دنبال یک تجربه فرهنگی عمیق باشید و چه تنها به فعالیت‌های فرهنگی علاقه‌مند باشید، طیف وسیعی از فعالیت‌ها وجود دارند که می‌توانید آن‌ها را به‌عنوان فعالیت‌ های گردشگری فرهنگی انجام دهید. برخی از آن‌ها عبارت‌اند: ☑️ شرکت در رویدادها و جشنواره‌ها ☑️ بازدید از موزه‌ها ☑️ بازدید از مکان‌های تاریخی و آثار باستانی ☑️ چشیدن غذاها یا نوشیدنی‌های محلی ☑️ تورهای مطالعاتی ☑️ اقامت با یک خانواده بومی در یک اقامتگاه خانگی ☑️ موسیقی اصیل و محلی ☑️ زیارت و بازدید از مساجد ☑️ گردش در روستا یا شهر ☑️ گذراندن دوره‌هایی نظیر آشپزی، هنر، گلدوزی و غیره ☑️ آشنایی با اشتغال محلی، به‌عنوان مثال بازدید از مزارع یا کارخانه چای ☑️ بازدید از بازار محلی یا منطقه خرید ☑️ معاشرت با اعضای جامعه محلی

فعالیت‌های گردشگری فرهنگی مانند بازدید از بناهای تاریخی، شرکت در رویداد‌های محلی یا حتی اقامت با یک خانواده اصیل و بومی، اثرات و مزایای بسیاری برای مقصد و جوامع محلی آن دارد؛ مهم‌ترین آن‌‌ها عبارتند از: احیای فرهنگ و هنر استقبال گردشگران فرهنگی از مقاصد با پیشینه فرهنگی و تاریخی اصیل، باعث زنده‌شدن هنر و فرهنگ آن منطقه می‌شود. در مقاصدی که ساکنین آن برای احیای فرهنگ و هنر خود تلاش می‌کنند، آثار هنری و فرهنگی را نه‌تنها در موزه‌ها، بلکه در رستوران‌ها، مغازه‌ها و گوشه‌ و کنار شهر‌ها می‌توان دید. این کار به ترویج سنت‌هایی که از آن فاصله گرفتیم، کمک بسیاری می‌کند. حفاظت از میراث فرهنگی بازدید از میراث فرهنگی و آثار تاریخی مقاصد، یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های فرهنگی گردشگران است؛ به‌همین دلیل، مقاصد تمام تلاش خود را برای حفاظت از این آثار و ارائه درست آن‌ها به بازدیدکنندگان بین‌المللی انجام می‌دهند. این کار، گاهی با محدود‌ کردن تعداد بازدیدکنندگان یک اثر برای حفاظت از آن انجام می‌شود. رشد اقتصادی رشد اقتصادی و اشتغال‌زایی برای جوامع محلی، یکی از مزیت‌های اصلی گردشگری فرهنگی است و با توجه به اهمیت آن در صنعت گردشگری، بخش قابل توجهی از درآمدهای خصوصی، محلی و ملی از این راه به دست می‌آید.

رشد اقتصادی و اشتغال‌زایی برای جوامع محلی، یکی از مزیت‌های اصلی گردشگری فرهنگی است و با توجه به اهمیت آن در صنعت گردشگری، بخش قابل توجهی از درآمدهای خصوصی، محلی و ملی از این راه به دست می‌آید. معایب گردشگری فرهنگی و اما هر نوع از گردشگری، از جمله گردشگری فرهنگی، در کنار مزایای بسیار، معایبی هم برای جوامع به همراه دارد: تغییرات اجتماعی رونق گردشگری در مقاصد اغلب با تغییرات مهم اجتماعی همراه است. نوع لباس‌ پوشیدن، نحوه صحبت‌ کردن، افزایش جرم و جنایت و فرار مردم محلی از مناطق شلوغ چند نمونه از تاثیرات اجتماعی منفی گردشگری فرهنگی است. از بین‌ رفتن اصالت تعامل بین مهمانان و میزبان اغلب آن‌ها را تشویق می‌کند تا بیشتر شبیه یکدیگر شوند. این کار باعث از بین‌رفتن حس فردیت و القای حس «جهانی‌ شدن» می‌شود؛ حسی که در نهایت ما را بیشتر از هر زمان دیگری شبیه هم می‌کند و به از بین‌ رفتن اصالت می‌انجامد. تضاد فرهنگی زمانی که گردشگران درک درستی از فرهنگ‌ها و سنت‌های محلی یک منطقه نداشته باشند، تضاد فرهنگی به وجود می‌‌آید.